Ngày 10/04/2024 vừa qua, UBND huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh phối hợp với Viện Việt Nam học & Khoa học phát triển (thuộc Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn) và Chương trình Thái học Việt Nam đã tổ chức thành công Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy di sản diễn xướng then trong bối cảnh phát triển Du lịch cộng đồng ở huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh” nhằm nhìn nhận và đưa ra những giải pháp tối ưu để gắn liền công tác bảo tồn & phát huy giá trị di sản then trong đời sống đương đại với hoạt động Du lịch.
Năm 2019, thực hành then của các tộc người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam đã được UNESCO ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Theo hồ sơ của Viện âm nhạc đệ trình lên UNESCO thì di sản thực hành then hiện diện ở 11 tỉnh thành phía Bắc Việt Nam, trong đó có huyện Bình Liêu tỉnh Quảng Ninh. Huyện Bình Liêu nằm ở phía Bắc tỉnh Quảng Ninh, có vị trí tiếp giáp với tỉnh Lạng Sơn và huyện Phòng Thành (thuộc khu tự trị dân tộc Choang, Quảng Tây, Trung Quốc), huyện Bình Liêu có thành phần dân tộc phong phú với các tộc người chính như Tày, Sán Chỉ, Kinh, Dao, Hoa, Ngái,… mỗi tộc người là một mảng màu đặc sắc góp phần tạo nên bức tranh đa sắc màu cho Bình Liêu. Cộng đồng người Tày ở địa phương này chủ yếu thuộc nhóm Tày Phén và có di sản then hiện diện cả ở hình thức thực hành tín ngưỡng then cũng như then sân khấu. Theo PGS.TS Nguyễn Thị Yên thì vùng then Bình Liêu còn giữ được nhiều nét nguyên bản trong lề lối thực hành và hệ thống thần điện so với các vùng then khác. Đồng thời, theo NSND Triệu Thủy Tiên thì âm nhạc trong then Bình Liêu có nhiều giai điệu độc đáo và là kho báu quý giá, dồi dào để khai thác.
Những năm vừa qua, các cấp ủy Đảng, Chính quyền huyện Bình Liêu rất quan tâm đến phát triển du lịch của địa phương thể hiện qua nhiều đề án, chương trình nhằm thúc đẩy hoạt động du lịch. Trong đó, huyện Bình Liêu xác định di sản then là vốn quý của địa phương và là một sản phẩm du lịch rất có tiềm năng. Tuy nhiên việc khai thác và đưa di sản này vào hoạt động thực tiễn ở Bình Liêu đang gặp rất nhiều khó khăn gồm cả yếu tổ chủ quan cũng như khách quan. Đây cũng là lý do cơ bản để huyện Bình Liêu tổ chức Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy di sản diễn xướng then trong bối cảnh phát triển Du lịch cộng đồng ở huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh”.
Hội thảo khoa học lần này do UBND huyện Bình Liêu phối hợp với Viện Việt Nam học & Khoa học phát triển (thuộc Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn) và Chương trình Thái học Việt Nam thực hiện với sự tham gia của 36 nhà khoa học đến từ các Trường Đại học, Cao đẳng có uy tín trong đào tạo Văn hóa, Du lịch; Viện nghiên cứu văn hóa, Chương trình Thái học Việt Nam và địa phương. BTC Hội thảo đã nhận được 22 tham luận có giá trị khoa học và thực tiễn cao. Trong hội thảo này, Trường Cao đẳng VHNT Việt Bắc cử giảng viên Nguyễn Văn Bách (Khoa Nghiệp vụ VH&DL) tham gia viết và trình bày tham luận. Trước đó, các đại biểu đã tham gia điền dã, khảo sát và tìm hiểu thực tiễn, xem diễn xướng then nghi lễ, hoạt động của các câu lạc bộ hát then - đàn tính, hoạt động chế tác đàn tính, soạn lời then, trưng bày các hiện vật mang giá trị văn hóa gắn liền với then; Ngày hội Then Tày Bình Liêu, biểu diễn các trích đoạn nghi lễ then, trích đoạn sinh hoạt văn hóa gắn liền với then và ẩm thực của dân tộc Tày.
ThS. Nguyễn Văn Bách - Giảng viên khoa Nghiệp vụ Văn hoá và du lịch trình bày tại hội thảo
Đến dự hội thảo có ông Hoàng Ngọc Ngò – Phó Chủ tịch UBND huyện Bình Liêu và đại diện các Sở, ban ngành tỉnh Quảng Ninh cũng như huyện Bình Liêu. Đặc biệt, Hội thảo còn có sự tham gia của các nghệ nhân thuộc các CLB đàn hát then và các nghệ nhân thực hành nghi lễ then trong huyện.
Hội thảo được chia làm 02 phiên làm việc gồm:
Phiên thứ nhất: Then Bình Liêu trong không gian văn hóa Việt Nam. Phần này do PGS.TS Nguyễn Thị Yên (Trung tâm Nghiên cứu văn hóa và tín ngưỡng Việt Nam) điều hành. Tại phiên làm việc thứ nhất, hội thảo đã nghe 05 báo cáo tham luận của PGS.TS Nguyễn Thị Yên, ThS Tô Đình Hiệu, Ths. Lý Viết Trường, PGS.TS Vương Toàn và TS Đinh Đức Tiến với mục đích định vị di sản then Bình Liêu trong không gian văn hóa Việt Nam và đưa ra mối tương quan giữa then ở vùng này với then người Choang nhóm Pían tại Phòng Thành Cảng (Trung Quốc).
Phiên thứ hai: Then Bình Liêu trong bối cảnh phát triển du lịch cộng đồng do PGS.TS Phạm Văn Lợi (Phó chủ nhiệm Chương trình Thái học Việt Nam) chủ trì. Trong phiên họp này, Hội thảo đã nghe 05 báo cáo tham luận của ThS Nguyễn Văn Bách, PGS.TS Phạm Văn Lợi, TS Vũ Hồng Thuật, ThS Lý Thị Chiên và TS Nguyễn Thành Nam. Các tham luận đã đưa ra những ý kiến đóng góp và các phương án hữu hiệu nhằm đưa di sản then vào hoạt động Du lịch một cách có hiệu quả. Mở đầu phiên làm việc, ThS Nguyễn Văn Bách (Trường Cao đẳng VHNT Việt Bắc) đã trình bày tham luận với tiêu đề “Kinh nghiệm giảng dạy then trong bối cảnh hiện nay”. Tham luận trao đổi những kinh nghiệm thực tiễn trong công tác nghiên cứu, sưu tầm và gây dựng nguồn nhân lực cho hoạt động đưa then vào du lịch. Đồng thời, tham luận còn nhấn mạnh đến việc gìn giữ cho di sản then không bị thương mại hóa khi ứng dụng vào hoạt động du lịch.
Kết thúc hội thảo, ông Hoàng Ngọc Ngò (P. Chủ tịch UBND huyện Bình Liêu) đọc báo cáo tổng kết kết quả nghiên cứu và thành tựu của 22 bản tham luận trong Hội thảo. Đồng thời, Ông Hoàng Ngọc Ngò cho rằng: "Giải pháp bảo tồn và phát huy di sản diễn xướng Then trong bối cảnh phát triển du lịch cộng đồng là một hoạt động cụ thể của huyện Bình Liêu, thể hiện trách nhiệm và tâm huyết với vốn di sản diễn xướng đặc sắc của cộng đồng dân tộc Tày. Chúng tôi mong muốn được các nhà khoa học giúp định vị diễn xướng Then ở Bình Liêu trong vốn văn hóa chung của Việt Nam, khẳng định giá trị của diễn xướng Then Bình Liêu, cũng như chỉ ra những giải pháp để bảo tồn, để phát huy được giá trị quý báu của di sản".
Hội thảo kết thúc sau 01 ngày làm việc khẩn trương, nghiêm túc. Kết quả của Hội thảo là những giải pháp rất hữu hiệu được các nhà khoa học đưa ra để huyện Bình Liêu nghiên cứu và áp dụng vào thực tiễn. Đồng thời, đây cũng là những bài học, phương hướng thiết thực để các địa phương có di sản than tham khảo để tìm ra hướng đi mới cho mình.
Tin bài. ThS Nguyễn Văn Bách - Khoa NVVH&DL