Lạng Sơn là một tỉnh miền núi nằm ở phía Đông Bắc, cách thủ đô Hà Nội gần 200km về phía Bắc. Lạng Sơn có vị trí địa lý đặc biệt nằm ở trục lộ giao thương giữa miền núi, trung du và miền xuôi, giữa Việt Nam và Trung Quốc. Do nằm ở vị trí như vậy nên từ xưa, mảnh đất Lạng Sơn đã được coi là phên dậu, thành trì quan trọng của Tổ Quốc và là điểm đến của nhiều dòng người xuôi ngược tụ về sinh cơ lập nghiệp. Và cũng trong dòng chảy lịch sử văn hóa đó, dân ca Xứ Lạng hình thành và phát triển với nét đặc sắc riêng mà trải qua bao thăng trầm cho đến ngày nay, vẫn được người Xứ Lạng nâng niu, gìn giữ.

.

Chúng tôi tạm chia dân ca Lạng Sơn thành 4 nhóm cơ bản:

Nhóm 1: Dân ca giao duyên.

Dân ca giao duyên được nhân dân các dân tộc Lạng Sơn sử dụng trong các dịp gặp gỡ, trao gửi tâm tình và tìm hiểu nhau. Người già hát giao duyên để tự sự với nhau về niềm vui, nỗi buồn của cuộc sống, người trẻ hát giao duyên để nhắn gửi lời yêu thương. Ngoài ra, người ta còn sử dụng dân ca giao duyên như “thước đo” để đánh giá tài ứng đối của nhau trong những canh hát. Ở Lạng Sơn, mỗi dân tộc lại có những lối hát giao duyên riêng:

Người Tày: Hát lượn, hát hoa tình, hát ví, hát phong slư.

Hát lượn dân tộc Tày ở Lạng Sơn chủ yếu là lượn slương. Lượn slương có giai điệu nhẹ nhàng, da diết và thường mào đầu câu hát bằng một nốt cao, sau đó thoai thoải dần. Phong slư là hình thức ngâm thơ cổ truyền của người Tày vùng Cao – Bắc – Lạng. Phong slư Lạng Sơn cũng mang âm hưởng trữ tình như phong slư các vùng Cao Bằng, Bắc Kạn nhưng thường mang tiết tấu nhanh và giai điệu tương đối khác biệt khiến người nghe có thể phân biệt được. Hát hoa tình và hát ví phổ biến ở vùng Tràng Định và Bắc Sơn. Đặc điểm chung của hai loại hình dân ca này là sử dụng tiếng Kinh trong ca hát và nét giai điệu gần gũi với dân ca của người Kinh. Có lẽ quá trình cư trú xen kẽ, giao thoa văn hóa và tộc người đã tạo nên nét đặc sắc này.

Người Nùng: Hát sli, hát hèo phưn.

Ở Lạng Sơn hiện có 4 ngành Nùng chính là Nùng Cháo, Nùng Phàn Slình, Nùng Inh và Nùng An. Mỗi một ngành Nùng lại có một hình thức dân ca giao duyên đặc trưng riêng: Nùng Cháo có sli slình làng, Nùng phàn slình có sli sloong hau, Nùng Inh có sli inh và Nùng An có hát hèo phưn. Các làn điệu này có nét đặc trưng là thường hát đôi với 2 bè cao thấp nâng đỡ nhau rất đặc sắc, đồng bào thường gọi cách hát này là “cáp heng”. Ở người Nùng Cháo, lối hát đôi nay đã không còn mà chủ yếu là hát đơn. Đối với người Nùng An, đây là ngành Nùng có nguồn gốc từ huyện Quảng Uyên (tỉnh Cao Bằng) đã di cư xuống xã Chí Minh huyện Tràng Định cư trú trong khoảng hơn 60 năm với hơn 20 nóc nhà, bên cạnh việc đưa nghề rèn nông cụ truyền thống họ còn đem cả hát hèo phưn đến Tràng Định, làm giàu màu sắc cho dân ca Nùng của Lạng Sơn nói chung và Tràng Định nói riêng.

Người Kinh: Dân ca người Kinh ở Lạng Sơn chủ yếu là cò lả, hát ví, một số gia đình từ vùng Bắc Ninh lên làm ăn sinh sống còn đem theo nghệ thuật hát Quan họ. Tuy nhiên, hát quan họ của người Kinh ở Lạng Sơn không có bài bản và lề lối như Quan họ gốc mà chỉ là những câu hát được hát lên sau những buổi lao động trên ruộng vườn.

Người Dao: Ở Lạng Sơn có 4 ngành Dao là Lù gang, lù đạng, thanh y và Dao đỏ. Tuy các ngành khác nhau nhưng họ đều có chung 1 làn điệu dân ca giao duyên gọi là Pả dung (páo dung).

Người Mông: Người Mông ở Lạng Sơn cư trú chủ yếu ở huyện Tràng Định và huyện Bắc Sơn. Trong đó, người Mông ở Tràng Định thuộc ngành Na Miểu (Mông đen – Hmub), người Mông ở Bắc Sơn thuộc ngành Mông trắng. Dân ca giao duyên của người Mông Lạng Sơn chia làm 2 mảng chính là hát đối đáp (Hu nhạu) và hát tự sự (hát ống). Trong đó, người Mông ở Tràng Định chủ yếu là hát tự sự, lối hát đối đáp đã bị mai một.

Người Sán Chay: Người Sán Chay ở Lạng Sơn cư trú chủ yếu ở huyện Lộc Bình và Hữu Lũng. Trong đó, Sán Chay ở Lộc Bình thuộc nhóm Sán Chỉ và Sán Chay ở Hữu Lũng thuộc nhóm Cao Lan. Dân ca giao duyên của người Sán Chay ở Lạng Sơn được gọi là Sắng Cọ hoặc Piac nhặt cọ. Giai điệu lối hát Sắng Cọ ở Lạng Sơn có phần gọn gàng hơn Sắng cọ vùng Thái Nguyên, Bắc Giang. Ngoài ra trong các lễ cúng cộng đồng, người Sán Chay còn có múa tắc xình để mô phỏng các động tác trong lao động như tra hạt, phát cây, trỉa bắp,…

Người Hoa: Trước đây, người Hoa có dân số khá đông ở Lạng Sơn. Sau năm 1979, đa phần họ trở về Trung Quốc. Đến nay, dân ca người Hoa đã gần như vắng mặt trong đời sống sinh hoạt cộng đồng của Xứ Lạng nói chung và bản thân người Hoa nói riêng. Qua khảo sát với cộng đồng người Hoa còn lại ở Thất Khê, chúng tôi được biết lối hát giao duyên của người Hoa được gọi là Shán Cố (hát Sơn ca). Hát Shán cố có âm điệu vui tươi, rộn ràng.[1]

Nhóm hai: Dân ca nghi lễ

Dân ca nghi lễ được xướng lên trong các nghi lễ gắn với gia đình và cộng đồng như giải hạn, đầy tháng, tang ma,… Thông thường, hình thức dân ca này do các ông thầy Mo, thầy Tào, bà Then, bà Pựt hát với phần đệm là các nhạc cụ thuộc bộ gõ, bộ tự thân vang như trống, chiêng, não bạt, thanh la, chuông đồng, xóc nhạc,… hoặc các loại đàn, sáo như đàn nhị, đàn nguyệt,… Trong đó tiêu biểu nhất là cây đàn then trong diễn xướng then của người Tày, Nùng. Tùy từng dân tộc mà có các hình thức diễn xướng nghi lễ (ở đây chúng tôi chỉ bàn đến dân ca) khác nhau như Mo, then, tào, pựt của các dân tộc Tày, Nùng, Dao, Sán Chí, chầu văn của người Kinh, Dùa Nhung (Mo Mèo) của người Mông. Ngoài ra, còn có một số loại hình dân ca nghi lễ mà người xướng lên không phải thầy cúng mà là những người bình thường nhưng có khả năng ca hát như hát lượn Nàng Hai (xã Chí Minh, Tràng Định), hát quan làng trong đám cưới và khóc tang lễ (hảy phji).

Nhóm ba: Dân ca sinh hoạt

Mảng dân ca sinh hoạt chủ yếu được diễn xướng trong các hoạt động sinh hoạt cộng đồng, trong lao động sản xuất. Trong đó phổ biến nhất là hát kể chuyện (cỏ lẩu) trong đám cưới, hát ru con và đặc biệt là hát đồng dao của trẻ nhỏ trong những buổi lao động. Ngoài ra, nếu xét trên khía cạnh tiết tấu và cường độ trong âm nhạc thì những câu nói có vần điệu trong trò “lày cỏ” của người Tày, Nùng cũng là một hình thức dân ca.

Nhóm bốn: Sân khấu dân gian

Đến nay, hầu hết các hình thức kịch hát sân khấu dân gian của Lạng Sơn đều đã mai một như sân khấu chèo (vùng Bắc Sơn và Hữu Lũng trước đây cũng đã có những gánh chèo nghiệp dư), sân khấu tuồng người Hoa và tuồng dá hai người Nùng.[2] Tuy nhiên các hình thức diễn xướng dân gian mang đặc trưng sân khấu chuyên nghiệp như then, pựt (người Tày, Nùng) và hầu thánh (người Kinh) vẫn được duy trì trong các nghi lễ tâm linh.

Về với Xứ Lạng, ta không chỉ được nghe các làn điệu dân ca của đồng bào các dân tộc thiểu số anh em mà còn được thưởng thức những làn điệu dân ca miền đồng bằng Bắc Bộ do những dòng người di cư từ miền xuôi lên làm ăn sinh sống hoặc đi phu, đi lính, đặc biệt là những đoàn thương nhân mang lên. Trong đó, hát chầu văn là một loại hình dân ca đặc sắc của người Kinh và khá phổ biển ở Lạng Sơn. Hát chầu văn gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ. Ở Lạng Sơn, hệ thống di tích thuộc tín ngưỡng thờ Mẫu phân bố hầu khắp các huyện trong tỉnh với các ngôi đền nổi tiếng như đền Bắc Lệ, đền Đèo Kẻng, đền Chầu Lục (huyện Hữu Lũng), đền Suối Lân, đền Mỏ Ba (huyện Chi Lăng), đền Kỳ Cùng, đền Mẫu Thoải, đền Cô Bé Thượng Ngàn (Tp Lạng Sơn), đền Mẫu Đồng Đăng (huyện Cao Lộc), đền Mẫu Na Sầm (Văn Lãng), đền Mẫu Thất Khê (Tràng Định), đền Khánh Sơn, đền Cô Bơ (Lộc Bình)… Các ngôi đền này đều là di tích trọng điểm trong tín ngưỡng thờ Mẫu và các vị thánh được thờ tại đây cũng là những vị thánh giữ vai trò quan trọng trong hệ thống thần linh của tín ngưỡng thờ Mẫu như Chầu Lục, Chầu Bé, Chầu Năm, Chầu Mười,… Vô hình chung, mảnh đất Lạng Sơn cũng trở thành một “thánh địa” của tín ngưỡng thờ Mẫu và là điểm hành hương của các tín đồ. Cung văn phục vụ các đền ở Lạng Sơn đa phần đều là người địa phương, họ được các cung văn kỳ cựu ở miền xuôi lên truyền nghề. Tuy nhiên trong quá trình tiếp thu nghề cũng như quá trình hành nghề, các cung văn ở Lạng Sơn đã hình thành nên lối hát văn mang đậm màu sắc, phong cách Xứ Lạng. Nếu hát văn Nam Định mang nét cổ điển, hát văn Hà Nội, Hải Phòng có nét thanh lịch, thì hát văn ở Lạng Sơn lại mang đậm màu sắc dân gian các dân tộc thiểu số[3]. Như vậy cũng có thể coi hát văn là một loại hình dân ca của Xứ Lạng.

Ngoài ra, trong quá trình sinh sống xen kẽ, dân ca các dân tộc ở Lạng Sơn còn có sự giao thoa mạnh mẽ cả về âm nhạc, lời ca cũng như phương thức diễn xướng. Điều này thấy rõ nhất trong hát ví của người Tày ở huyện Bắc Sơn và hát hoa tình ở Tràng Định. Các hình thức dân ca này đều có chung đặc điểm là sử dụng hầu như toàn bộ tiếng Kinh để hát ca hát. Đồng thời hát ví và hát hoa tình có nét giai điệu rất gần với lối hát nói trong sân khấu Chèo. Đặc điểm này cũng là một trong những gợi mở để nghiên cứu về lịch sử hình thành tộc người.

Ngày nay, trước những tác động không nhỏ của kinh tế thị trường, của nhịp sống hiện đại, văn hóa dân tộc nói chung và dân ca Lạng Sơn nói riêng chịu không ít những sự cạnh tranh và đứng trước nguy cơ mai một rất lớn. Trong những năm gần đây chúng ta chỉ còn thấy các loại hình dân ca gắn với tín ngưỡng như Mo, Then, Tào, Pựt còn hiện diện trong đời sống cộng đồng, còn những hình thức dân ca khác như Sli, lượn, phong slư, quan làng,… đều gần như biến mất khỏi sinh hoạt thường ngày. Thực tế, chúng ta có thể tìm được một đêm then nguyên bản trong các lễ then đầu năm; có thể tìm thấy những giai điệu rộn ràng, sâu lắng của Tào trong những lễ cấp sắc, lễ tang nhưng khó có thể tìm lại được một canh hát Sli, hát lượn trầm bổng, thướt tha kéo dài từ đêm này qua đêm khác như câu tục ngữ “đêm ốm dài, đêm Sli ngắn” mà chỉ có thể tìm thấy những tiết mục hát sli, lượn không quá 5 phút trên sân khấu. Nếu như trước đây, các chợ như chợ Kỳ Lừa, chợ Đồng Đăng, chợ Thất Khê mỗi phiên họp đều chan chứa những câu lượn, câu Sli của những chàng trai cô gái, say đắm đến độ đã đi vào thơ ca, nhạc họa thì ngày nay, những phiên chợ đó chỉ đơn thuần mua và bán.

Thực tế đáng lo ngại nhất của dân ca Xứ Lạng hiện nay chính là sự thu hẹp dần về độ tuổi. Lớp trẻ ngày nay không còn quan niệm “Việt Nam dân chủ cộng hòa/ Biết sli biết lượn mới là thanh niên” như thế hệ thanh niên trước đây mà họ chỉ yêu thích những bài nhạc trẻ có giai điệu rộn ràng, sôi nổi do các ca sỹ, nhóm nhạc trong nước hoặc nước ngoài đưa vào, những người còn đam mê dân ca hiện đang thu hẹp dần về lứa tuổi trung và cao niên. Do đó nếu để tình trạng diễn biến tiêu cực như trên thì trong khoảng 20 đến 30 năm nữa, dân ca sẽ biến mất khỏi mảnh đất Xứ Lạng.

Như vậy ta có thể thấy, dân ca Lạng Sơn tuy giàu có, đa màu sắc nhưng hiện nay đang đứng trước nguy cơ mai một rất lớn. Để bảo tồn và phát huy dân ca Xứ Lạng, theo quan điểm chủ quan của tôi, chúng ta cần phải làm một số việc sau:

Thứ nhất: Cần có sự định hướng âm nhạc

Sự định hướng âm nhạc gắn liền với vai trò của công tác giáo dục. Công tác này phải có sự kết hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Đây cũng là một trong những giải pháp cần thiết và tối ưu để bảo tồn dân ca. Đối tượng cần phải được quan tâm định hướng âm nhạc chính là giới trẻ - những chủ nhân tương lai của đất nước. Quá trình giáo dục âm nhạc thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, qua cha mẹ và nhà trường chính là quá trình “ươm mầm” những hạt giống của tình yêu dân ca vào tâm hồn các em, giúp các em định hướng được thị hiếu âm nhạc một cách tích cực. Từ sự định hướng âm nhạc đúng đắn này, ta sẽ có được 1 lớp người có lòng đam mê dân ca và khi đã đam mê dân ca thì chắc chắn công tác bảo tồn, phát huy dân ca Xứ Lạng sẽ có hiệu quả.

Thứ hai: Khôi phục lại các sinh hoạt văn hóa truyền thống

Dân ca là tiếng hát của nhân dân được lưu truyền qua nhiều thế hệ, nó xuất hiện trong tất cả các sinh hoạt văn hóa truyền thống. Trong đó, chợ phiên là một trong những không gian mà dân ca hiện hữu rõ nét. Ở Lạng Sơn, hầu như huyện nào trong tỉnh cũng đều có những chợ tiêu biểu như chợ Thất Khê, chợ Long Thịnh, chợ Áng Mò (Tràng Định), chợ Na Sầm (Văn Lãng), chợ Văn Mịch, Pác Khuông (Bình Gia), chợ Bãi, chợ Tu Đồn (Văn Quan), chợ Kỳ Lừa (Tp Lạng Sơn),… Mỗi phiên chợ đều có ngày họp theo quy ước chung của cộng đồng. Chợ Xứ Lạng không chỉ bao gồm chức năng mua và bán mà còn có cả sự giao lưu về văn hóa, người ta ra chợ không phải chỉ để đem hàng hóa ra trao đổi mà còn để gặp gỡ nhau, chia sẻ tâm tình. Trong đó, dân ca là chiếc cầu nối để con người tâm tình và là một phần quan trọng tạo nên nét bản sắc riêng của văn hóa chợ phiên. Những phiên chợ như chợ Kỳ Lừa, chợ Đồng Đăng, chợ Thất Khê ngày trước nổi tiếng không phải chỉ vì buôn bán sầm uất mà còn là những câu sli chan chứa ân tình khiến du khách đã đến thì không muốn về. Tuy nhiên đến ngày nay, nét đặc sắc này dường như không còn. Ngay cả phiên chợ đã trở thành những lễ hội lớn như Thổng báo slao (Tràng Định), chợ tình Pác Khuông (Bình Gia), chợ tình Nhân Lý (Chi Lăng),… cũng chỉ còn những câu hát được dàn dựng và sắp đặt sẵn chứ không phải những câu hát gắn với những canh hát kéo dài nhiều ngày đêm như hội xưa. Như vậy vô hình chung, không gian diễn xướng của dân ca Xứ Lạng đã dần biến mất. Do đó rất cần thiết phải khôi phục lại các phiên chợ truyền thống – những phiên chợ không chỉ có mua và bán hàng hóa.

Thứ ba: Tăng cường vai trò hoạt động của các tổ chức xã hội và có chế độ đãi ngộ đối với những người trực tiếp tham gia vào công tác bảo tồn, nghiên cứu, sưu tầm và chỉnh biên dân ca.

Sự hình thành của hội Bảo tồn dân ca Lạng Sơn (năm 2010) và các chi hội, CLB ở các huyện trong tỉnh không chỉ tạo sân chơi hữu ích cho nhân dân mà còn là kênh thông tin quan trọng để phát hiện những nghệ nhân và những làn điệu dân ca cổ. Hiện nay, nhờ các hoạt động của Hội bảo tồn dân ca Lạng Sơn như hoạt động truyền dạy hát then, đàn tính, tổ chức sưu tầm dân ca, đưa dân ca về phiên chợ,... đã làm phong trào đàn hát dân ca của tỉnh nhà phát triển sâu và rộng hơn bao giờ hết. Do đó, tăng cường vai trò hoạt động của các tổ chức xã hội cũng là một trong những biện pháp hữu hiệu để bảo tồn dân ca. Bên cạnh đó, cần có chính sách đãi ngộ và động viên đội ngũ các nhà nghiên cứu, các nghệ nhân, nghệ sỹ hiện đang trực tiếp tham gia vào công tác sưu tầm, truyền dạy dân ca tại các CLB cũng như định hướng để tìm nguồn kinh phí cho các CLB hoạt động. Tuy nhiên, chúng ta cần chú ý vận động thêm lực lượng, nhất là lực lượng trẻ tham gia vào các CLB này vì thực tế hiện nay, độ tuổi thành viên tham gia các CLB trong tỉnh đều khá cao.

Ngoài ra cần tổ chức thêm nhiều đợt nghiên cứu, sưu tầm dân ca bằng cách tổ chức các đoàn nghiên cứu đến tận nhà các nghệ nhân để ghi âm, ghi hình và xây dựng kho tư liệu. Kho tư liệu này sẽ góp phần tích cực trong việc bảo lưu lại những bài dân ca và những làn điệu dân ca cổ, nguyên bản phòng khi các nghệ nhân mất đi. Việc thường xuyên tổ chức các liên hoan, hội diễn chuyên đề về dân ca cũng là một trong những phương pháp để phát hiện nghệ nhân, sưu tầm những bài dân ca đặc sắc.

Thứ tư: Bảo tồn, gìn giữ có chọn lọc các phong tục tập quán

          Dân ca bao trùm các mặt của đời sống sinh hoạt cộng đồng. Các phong tục, tập quán, các lễ nghi truyền thống cũng là một trong những không gian diễn xướng của dân ca. Những tiếng hát ngân nga cùng tiếng đàn, tiếng trống chiêng trong những đêm then, những cuộc lễ Tào hay đơn giản là tiếng khóc trong tang lễ cũng là một biểu hiện rất rõ nét của mối liên hệ giữa dân ca và phong tục tập quán. Mối liên hệ này mật thiết đến mức nếu cái này biến mất thì cái kia cũng không còn hoặc buộc phải biến đổi theo. Thực tế cho thấy sự mất dần của tục hát quan làng trong đám cưới dẫn đến đám cưới truyền thống người Tày hiện nay đã bị mai một và thay vào đó là những thủ tục của lễ cưới hiện đại, khiến cho chúng ta muốn tìm lại một đám cưới Tày đúng nghĩa cũng rất khó khăn. Do đó, công tác bảo tồn dân ca cũng cần kèm cả nhiệm vụ khôi phục lại những phong tục, tập quán truyền thống. Tất nhiên, những phong tục này cũng cần phải khôi phục một cách có chọn lọc, vừa đảm bảo đáp ứng được nhịp sống hiện đại nhưng vẫn mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống

Thứ năm: Tăng cường công tác tuyên truyền thông qua các phương tiện thông tin đại chúng.

Trong sự phát triển như vũ bão của khoa học hiện nay, chỉ bằng chiếc điện thoại thông minh và các trang mạng xã hội như Face book, Zalo, You Tube, Instagram, Goolge… thì việc giao lưu, kết bạn và thông tin liên lạc trên thế giới đã vượt mọi khoảng cách, vượt mọi không gian và ngôn ngữ. Ta không thể phủ nhận rằng, sức mạnh của các trang mạng xã hội này rất lớn và đó là phương tiện truyền tải thông tin một cách hữu hiệu nhất. Do đó bên cạnh các phương tiện thông tin đại chúng truyền thống như báo, đài, vô tuyến,... ta có thể sử dụng thêm các trang mạng xã hội để tuyên truyền công tác bảo tồn dân ca.

Thứ sáu: Bảo tồn ngôn ngữ dân tộc

Đây là một trong những hạn chế lớn nhất đối với công tác bảo tồn dân ca. Hiện nay, giới trẻ người Tày, Nùng hầu như không sử dụng ngôn ngữ của dân tộc mình trong đời sống hàng ngày hoặc chỉ sử dụng được tiếng dân tộc ở mức độ giao tiếp (nghĩa là suy giảm vốn từ vựng) và nhiều bố mẹ trẻ cũng không hướng con mình nói tiếng mẹ đẻ. Đây là nguy cơ mai một bản sắc dân tộc rất lớn và đang hiện diện nhãn tiền. Đối với dân ca, sự thiếu hụt ngôn ngữ dân tộc gây khó khăn rất lớn cho việc tiếp cận những bài dân ca cổ. Sỡ dĩ có điều này vì các bài dân ca cổ thường chứa đựng vốn ngôn ngữ và ý nghĩa văn hóa rất sâu, rộng. Thậm chí, nhiều bài dân ca còn chứa đựng những từ vựng mà trải qua năm tháng đã bị biến mất khỏi ngôn ngữ thường ngày do vậy dẫn đến tình trạng không hiểu được nội dung lời ca, từ đó không thấm được cái đẹp, cái đặc sắc của dân ca tất yếu khiến lòng yêu dân ca bị phai nhạt. Đây cũng là một vấn đề rất lớn cho công tác bảo tồn văn hóa nói chung và dân ca nói riêng. Chúng ta chỉ có thể thực hiện được điều này khi cả cộng đồng cùng chung tay vào bảo tồn ngôn ngữ, cần đưa ngôn ngữ dân tộc vào trường phổ thông và cần thiết nhất chính là việc vận động cộng đồng sử dụng thường xuyên tiếng dân tộc trong mọi hoạt động.

          Thứ bảy: Gắn liền công tác bảo tồn, phát huy giá trị dân ca Xứ Lạng với hoạt động du lịch, dịch vụ.

          Hiện nay, khám phá và trải nghiệm văn hóa đang là một trong những xu hướng hàng đầu của du lịch. Nếu trước đây khách du lịch thường chỉ đến các địa điểm du lịch nổi tiếng chủ yếu để nghỉ ngơi và mua sắm thì ngày nay, việc khám phá văn hóa địa phương là một trong những nhu cầu thiết yếu. Dân ca cũng là một mảng rất được khách du lịch quan tâm và là một nguồn “tài nguyên du lịch” rất sáng giá. Hoạt động du lịch và hoạt động bảo tồn, phát huy dân ca có mối quan hệ tương hỗ rất sâu sắc. Nếu du lịch đem lại cho các nghệ nhân, diễn viên hát dân ca nguồn thu nhập không nhỏ để họ tiếp tục gìn giữ nghề thì ngược lại, dân ca trở thành điểm nhấn quan trọng thu hút khách tham quan. Thực tế cho thấy, một số điểm du lịch trong khu vực Đông Bắc như làng du lịch Quỳnh Sơn, Hữu Liên (Lạng Sơn), làng nhà sàn Thái Hải (Thái Nguyên), làng du lịch Pác Ràng (Cao Bằng), khu hồ Ba Bể (Bắc Kạn)... đang làm rất tốt công tác phát triển du lịch và bảo tồn dân ca. Tuy nhiên, ta cần phải chú ý không để hoạt động du lịch làm biến dạng dân ca.

          Kết luận

          Lạng Sơn là vùng dân ca trọng điểm của khu vực Đông Bắc. Dân ca không phải chỉ đơn thuần là tiếng lòng của con người mà còn là kết quả của cả một quá trình lịch sử dân tộc. Bằng tâm hồn phóng khoáng, yêu đời, người Xứ Lạng đã sáng tạo nên những câu ca thắm đượm nghĩa tình và tràn đầy tinh thần dân tộc. Những câu ca ấy theo chân người Xứ Lạng trong mọi chặng đường của cuộc đời. Người Xứ Lạng sinh ra trong tiếng “ứ noọng” của bà, của mẹ; lớn lên trong từng câu hát đồng dao trong những buổi chăn trâu cắt cỏ; yêu thương nhau từ câu sli câu lượn và trở về với tiên tổ trong tiếng tính lời then. Chính vì vậy, trải bao thăng trầm biến thiên của lịch sử, dân ca vẫn được người Xứ Lạng nâng niu, gìn giữ.

Với 7 dân tộc anh em, mỗi dân tộc lại có một hệ thống dân ca riêng, góp vào vườn hoa chung của văn hóa dân tộc nên dân ca Lạng Sơn không chỉ đẹp về giai điệu, lời ca mà còn phong phú về thể loại, làn điệu mà hiện nay vẫn chưa khai thác được hết. Tuy nhiên trước những cạnh tranh và xu thế thị trường, dân ca Xứ Lạng đã và đang đứng trước nguy cơ mai một rất lớn nên cần phải có những biện pháp để bảo tồn và gìn giữ. Nếu chúng ta để mất dân ca, tất yếu làm tổn thất một mảng văn hóa dân tộc rất quan trọng mà không bao giờ có thể khôi phục được. Biện pháp tối ưu nhất để bảo tồn vẫn là sự chung tay từ cộng đồng. Hy vọng rằng, bằng sự nỗ lực không ngừng của các cấp các ngành cũng như sự hưởng ứng nhiệt tình từ nhân dân, dân ca Lạng Sơn sẽ được phục hưng và trở thành điểm nhấn quan trọng của du khách thập phương khi nhắc về Xứ Lạng.