Sinh năm 1963 tại Vũ Thư, Thái Bình
nhưng lại trưởng thành từ mảnh đất Ngân Sơn, Bắc Kạn - quê hương của những điệu
sli, lượn, của tiếng tính lời then ngọt ngào đằm thắm - nên không biết tự lúc
nào, những mạch nguồn dân ca ấy đã thấm vào tâm hồn của nghệ nhân Phạm Văn
Quang và ông đã trở thành người nghệ sỹ bản làng, của đồng bào các dân tộc Tày,
Nùng từ ấy.
Trong đợt phong tặng NNND, NNƯT năm 2019 vừa qua, tỉnh Thái Nguyên vinh
dự có 1 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu NNND và 3 nghệ nhân được phong tặng
danh hiệu NNUT. Trong các nghệ nhân được phong tặng danh hiệu NNƯT, NNƯT Phạm
Văn Quang là nghệ nhân trẻ tuổi nhất và cũng có nhiều điều đặc biệt nhất. NNƯT
Phạm Văn Quang hiện đang công tác tại khoa Nghiệp vụ Văn hóa & Du lịch,
trường Cao đẳng VHNT Việt Bắc, ông là giảng viên giảng dạy môn đàn hát then và
dân ca Việt Bắc cho HSSV trong trường. Điều đặc biệt, NNƯT Phạm Văn Quang là
người Kinh nhưng có thể nói thông thạo tiếng Tày, Nùng và thậm chí còn sáng tác
thơ ca bằng tiếng dân tộc.
Trao đổi với chúng tôi, NNƯT Phạm Văn Quang bộc bạch:
Tôi sinh ra từ quê lúa Thái Bình nhưng
lại lớn lên trong mạch nguồn dân ca Tày Nùng Ngân Sơn, Bắc Kan. Đó cũng là sự
may mắn và ưu ái của cuộc đời dành cho tôi. Tôi lớn lên trong tiếng hát dân ca
của bà của mẹ, của những đêm then huyền thoại, trữ tình nên từ nhỏ tôi đã được
tắm mình và trưởng thành từ mạch nguồn ấy. Sau này khi tham gia các hoạt động
văn nghệ tại cơ sở, được tiếp xúc với các nghệ nhân, tôi càng thêm yêu mến và
mong muốn được tiếp nối các nghệ nhân để lưu truyền lại văn hóa dân tộc.
Có lẽ chính mối lương duyên ấy đã trở thành duyên nghiệp để nghệ nhân
Phạm Văn Quang trưởng thành và trở thành người giữ lửa văn hóa cha ông. Chính
vì vậy, năm 1997 khi còn đang công tác tại nông trường chè Sông Cầu, nghệ nhân
Phạm Văn Quang quyết định xin nghỉ công tác để về trường Văn hóa nghệ thuật
Việt Bắc theo học ngành văn hóa quần chúng nhằm nâng cao kỹ năng đàn hát then,
dân ca và theo đuổi đam mê của mình. Là thế hệ học trò được thụ giáo trực tiếp
với các thế hệ nghệ nhân, giảng viên tiền bối của trường VHNT Việt Bắc như NSƯT
Quỳnh Nha, thầy Đinh Quang Khải, cô Hà Bời, thầy Hoàng Hưng,... nghệ nhân Phạm
Văn Quang là một trong số ít những nghệ nhân được đào tạo bài bản và chuẩn mực.
Ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, ông đã nổi tiếng là cây văn nghệ của
nhà trường và tấm gương học tập vượt khó. Bằng niềm đam mê và tài năng thiên
bẩm của mình, giọng hát NNƯT Phạm Văn Quang đã bay cao, bay xa đến mọi miền tổ
quốc.Sau khi kết thúc khóa học, nhận thấy tài năng và đam mê của nghệ nhân Phạm
Văn Quang, BGH Nhà trường đã quyết định giữ ông lại trường để giảng dạy môn đàn
hát then và dân ca Việt Bắc.
Về trường công tác đến nay đã tròn 20 năm, NNƯT Phạm Văn Quang đã đào tạo
và dìu dắt hàng trăm học trò. Bằng tài năng và lòng đam mê văn hóa dân tộc, NNƯT
Phạm Văn Quang đã truyền ngọn lửa truyền thống dân tộc từ các thế hệ nghệ nhân
đi trước đến với các thế hệ tiếp nối. Những học trò qua tay của NNƯT Phạm Văn
Quang đều trở thành những cán bộ văn hóa, nghệ sỹ diễn viên có năng lực chuyên
môn cao và nhiệt huyết cháy bỏng, họ thực sự là cầu nối để tiếp tục truyền bá
văn hóa truyền thống đến bạn bè năm châu và các thế hệ mãi về sau. Trong
số học trò của NNƯT Phạm Văn Quang, hiện đã có nhiều người thành
danh từ hát then như Xuân Bách (gv trường CĐ VHNT Việt Bắc), Minh Chiến,
Ngọc Ánh, Hoàng Kiểm, Ngọc Ánh,...
Chia sẻ với chúng tôi, sinh viên Triệu Bích Ngọc (lớp Cao đẳng
Quản lý văn hóa K10 do NNƯT Phạm Văn Quang trực tiếp hướng dẫn, giảng
dạy) chia sẻ: “Thầy Quang là một
nhà giáo nhiệt tình, có năng lực và nghiệp vụ sư phạm vững chắc.
Những bài giảng của thầy đối với chúng em đều rất cuốn hút và cho
chúng em nhiều điều bổ ích”
Bên cạnh công việc lên lớp, NNƯT Phạm Văn Quang còn tham gia nghiên
cứu, xây dựng chương trình, giáo trình học tập môn đàn hát then. Năm
2015, tập thể giảng viên khoa Nghiệp vụ Văn hóa & Du lịch trường
Cao đẳng VHNT trong đó có nghệ nhân Phạm Văn Quang đã xây dựng và bảo
vệ thành công đề tài “Giáo trình
đàn hát then” cấp Bộ. Đây là cuốn giáo trình hướng dẫn giảng
dạy, học tập môn đàn hát then đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam và
là tư liệu quý giá để nghiên cứu nghệ thuật hát then các dân tộc
Tày, Nùng, Thái. Trong thời gian công tác tại trường, NNƯT Phạm Văn
Quang vẫn thường xuyên cùng đồng nghiệp rong ruổi đi khắp các làng
gần, bản xa, gặp gỡ các nghệ nhân cao tuổi để sưu tầm, nghiên cứu
những bài then hay, đặc sắc, phục vụ bài giảng và nhu cầu thưởng
thức văn nghệ của nhân dân.
Bằng vốn kiến thức âm nhạc và khả năng sáng tác thơ ca bằng
tiếng dân tộc, NNƯT Phạm Văn Quang còn tích cực sáng tác, biên soạn
các tác phẩm âm nhạc dựa trên các làn điệu then. Nhiều tác phẩm của
NNƯT Phạm Văn Quang như “Hội xuân núi rừng”, “Bác Hồ về quê em”, “Ngày
hội trà xuân”,... đều được khán giả mọi miền đánh giá cao, là tiết
mục “đinh”của nhiều đội văn nghệ quần chúng và giành nhiều giải
thưởng cao trong các kỳ liên hoan, hội diễn văn nghệ quần chúng.
Mặc dù
đứng trên bục giảng và thời gian rất hạn chế do tính chất công việc
nhưng NNƯT Phạm Văn Quang vẫn thường xuyên tham gia biểu diễn tại các
chương trình văn nghệ quần chúng. Chia sẻ với chúng tôi, ông nói rằng
ông đứng trước khán giả và ánh đèn cho đỡ nhớ sân khấu. Với ông, sân
khấu không chỉ là nơi ông thỏa mãn đam mê mà còn là nơi ông tìm lại
được chính mình. Các kỳ liên hoan then hàng năm, không kỳ nào vắng
mặt NNƯT Phạm Văn Quang với nhiều vai trò khác nhau, khi thì ông làm
diễn viên, khi ông lại làm hậu đài phục vụ diễn viên biểu diễn. Ở
vai trò ông cũng đều làm tròn nhiệm vụ của mình và được lãnh đạo,
bạn bè đánh giá cao.
Trở lại với đời thường, NNƯT Phạm Văn Quang có một tổ ấm đáng
mơ ước. 2 con trai của ông hiện nay cũng đều là những giảng viên giàu
nhiệt huyết của trường Cao đẳng VHNT Việt Bắc. NNƯT Phạm Văn Quang
hiện nay đã lên chức ông nội. Tuy bận công việc ở trường cũng như ở
nhà nhưng ông vẫn rất tích cực tham gia hoạt động văn hóa văn nghệ thuật
của địa phương. Thứ 7 và chủ nhật hàng tuần, ông vẫn đi xe máy đến
các CLB then trong thành phố Thái Nguyên cũng như các huyện lân cận để
hướng dẫn và dàn dựng các tiết mục then.
Đánh giá các hoạt động của NNƯT Phạm Văn Quang, NNƯT Hoàng Bích
Hồng - chủ nhiệm CLB Then Thái Nguyên nhận định: “Thầy Quang là một trong những thành viên rất tích cực của CLB
then Thái Nguyên. Với vai trò là phó chủ nhiệm CLB, thầy luôn nhiệt
tình với công tác của CLB, thường xuyên đem các tiết mục mới, đặc
sắc về hướng dẫn cho CLB. Có thể nói, thầy không chỉ mang chuyên môn
mà còn đem cả niềm vui về cho anh chị em CLB then Thái Nguyên"
Được nhà
nước phong tặng danh hiệu cao quý Nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân Phạm Văn
Quang luôn coi đó là một động lực rất quan trọng để ông tiếp tục
cống hiến. Ông chia sẻ: "Trong
văn hóa dân tộc, vẫn còn rất nhiều đóa hoa ẩn mình dưới lá. Mặc dù
tuổi đã cao nhưng tôi vẫn luôn luôn cố gắng đi tìm những đóa hoa ấy
để khoe sắc với đời. Tôi biết tuổi đời tôi hiện cũng không còn trẻ
nên tôi vẫn gắng sức đào tạo ra những thế hệ trẻ để tiếp nối công
việc của tôi. Tôi vẫn luôn hy vọng vào thế hệ trẻ - những chủ nhân
tương lai của đất nước – sẽ vun đắp cho vườn hoa ấy càng thêm rực rỡ”
Đó là những lời
bộc bạch và nhắn nhủ xuất phát từ tận đáy lòng của một nghệ nhân
– thầy giáo luôn hết mình với văn hóa truyền thống cũng như các thế
hệ học trò. Hy vọng tiếng tính lời then sẽ còn lưu truyền mãi về
sau và những tấm gương sáng như NNƯT Phạm Văn Quang sẽ trở thành động
lực để các thế hệ tiếp nối ý thức và trân trọng truyền thống văn
hóa dân tộc.